استان فارس - کعبه زرتشت در نقش رستم

این بنا روبروی مقبره کوروش در مجموعه نقش رستم در استان فارس واقع شده و در این دو قرن اخیر، کعبه زرتشت نامیده شده است. زیرا تصور شده با آیین زرتشت ایران باستان رابطه داشته است. مهارت و دقتی که در برش و حجاری سنگهای حجیم سفید و مشکی این بنا بکار رفته است، سبک معماری دوران هخامنشی را به خوبی مینماید. این بنا توسط مهاجمین، آسیب دیده و بعنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران مورد توجه میباشد. قمست زیرین بنا توپر ساخته شده اما در بالای ساختمان اطاقی به اندازه 2.5 * 2.5 متر وجود دارد که کاربرد آن مایه بحث بسیار شده است. عده‌ای آنرا آتشکده میدانند که محل آن و بی نفوذ بودنش این فرضیه را تا حد زیادی مردود میسازد. گروهی آنرا محل نگهداری اسناد و یا حتی جای نگهداری جسد مومیایی شده شاهان میدانند که پیش از ساختن آرامگاهشان آنجا به امانت گذاشته میشدند. اما پلکان سخت این بنا و محل تنگ آن هم این فرضیه را تا حد زیادی مردود میکند. بهترین تعبیر آن است که این بنا را برای آرامگاه ساخته بودند، ولی بعد که داریوش بزرگ نوع آرامگاه شاهی را از بنای ساختمانی به مقبره درون کوه درآورده شده تغییر داد این بنا را هم برای کار دیگری گذارده بوده اند.

کتیبه طولانی که در اطراف دیوار پایینی این بنا نقش شده است، از شاپور اول ساسانی است که به سه زبان پهلوی ساسانی (پارسی میانه)، پهلوی اشکانی و یونانی هک گردیده است و موضوع اصلی آن شرح حوادث تاریخی دوران شاپور اول بخصوص جنگ ایران و روم است که در آن جنگ سه امپراتور رومی به نامهای گردیانوس، فیلیپ عرب و والرین به سختی شکست خوردند و این آخری پس از اسارت در بیشاپور زندانی گشت (262 میلادی). کتیبه دیگر که در زیر کتیبه اول است، به زبان پهلوی اشکانی و در 19 سطر و به دستور "کرتیر" موبد موبدان نقش شده است. کرتیر ضمن معرفی خود و القابش به شرح خدماتی که در این راه دین زرتشت انجام داده میپردازد و از رسیدن به جایگاه موبد بزرگ و دادور (قاضی) تمام کشور و سرپرستی معبد آناهیتا سخن میگوید.
منبع: آنوبانینی

البته نظریه جدیدتری نیز هست که این بنا، یک گاه شمار تمام سنگی ثابت در جهان است که به نظر میرسد سازندگان آن بر نکات علمیِ جغرافیایی، نجومی، سال کبیسه، انحراف کره زمین نسبت به مدار خورشید، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید مسلط بودند تا بتوانند 500 سال پیش از زادروز مسیح، چنین اثر دقیقی را ایجاد کنند(حال آنکه کروی بودن کره زمین و گردش زمین به دور خورشید، در چهارصد سال اخیر در اروپا کشف شد). تمام بناهای گاه شماری آفتابی در جهان میتوانند روزهای خاصی از سال(مانند روزهای سرفصل) را مشخص کنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند؛ اما این بنا قادر است بسیاری از جزئیات روزهای مختلف سال و ماه ها را مشخص کند. زرتشتیان با استفاده از این بنا میتوانستند بسیاری از مناسبتها و جشنهای سال را روز به روز دنبال کنند و از زمان دقیق آنها آگاه شوند.