ساباط

ساباط ها به گونه‌ای استقرار پیدا کرده اند تا انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار گیرد. در خیلی از این ساباطها ورودی چند خانه مجتمع شده است که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله ای حائز اهمیت است. این سازه به دلیل نیمه پوشیده بودن در تابستان به پدید آمدن کوران هوا منجر میشده است که هوای درون ساباط را از بیرون آن خنکتر میکند. همین نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرمتر شدن هوای درون ساباط از بیرون آن میانجامد. ساباطها همچنین مایه یکپارچگی و استواری خانه‌های کنارشان هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک میکنند. ساباط وسیله‌ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست. معمولاپشت بام ساباط ها مورد استفاده واحدهای همجوار قرار میگیرد که بعضی از آنها به صورت اتاقی مشرف به کوچه جلوه گر می شده است. در برخی از کوچه های بن بست نیز ساباط اجرا میشود که در قسمت ورودی آن دری محکم تعبیه میشده است. این گونه از فضاها «دربند» نامیده میشود که در مجموع در افزایش امنیت ساکنان کوچه مناسب بوده است. نگاهی به ساباط ها نشان میدهد که معماری در گذشته تا چه حد بر اساس توجه به نیاز و آسایش مردم صورت میگرفته است، اما متاسفانه در معماری های جدید کمتر به این نکات ارزشمند توجه میشود و به نظر میرسد استفاده از این نوع معماری در شهرهای کویری به مرور در حال فراموش شدن است.

ساباط در زبان فارسی دارای ریشه ای کهن است. بخش اول آن «سا» به معنای آسایش و بخش دوم آن «باط» نمودار ساختمان، آبادی و عمارت است که این نوع معماری خاص مناطق آب و هوای گرمسیر و کویری است تا با انداختن سایه و ایجاد مسیری خنک برای رهگذران، آنها را از شدت تابش نور خورشید و گرما در این معابر محافظت کند. ساباط ها از لحاظ نوع سقف به دو گونه تقسیم میشوند؛ یک گونه آن دارای سقف مسطح بوده و از تیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن و سقف آن استفاده میشود و نوع دیگر ساباطهایی است که دارای طاق هستند. این ساباط ها با توجه به مسائل استاتیکی بخوبی میتوانستند وزن سقف را هرقدر هم سنگین بود به ستونها، دیوارها و سپس به زمین منتقل کنند. روش آجرچینی این سقفها اغلب به صورت رومی انجام میشده است.
منبع: جام جم